مسئله عراق عرب و نقش آن در روابط بین ایران و امپراطوری عثمانی در دوره صفوی

اختلافات مرزی ایران و عثمانی بر سر عراق عرب ، به زمان تاسیس سلسله صفوی در ایران و استقرار امپراطوری عثمانی در مجاورت با مرزهای ایران ، که عراق بخشی از آن بود باز می گردد . شاه اسماعیل اول در سال 914 هـ . ق / 1508 م . با پایان دادن به حاکمیت ترکمانان آق قویونلو در بغداد توانست ، این منطقه را ضمیمه خاک ایران نماید و در مجاورت با مرزهای عثمانی در جنوب غرب قرار گیرد ؛ از این رو کانون اصلی برخوردهای نظامی میان دو دولت را بین النهرین – عراق – تشکیل می داد . اقدامات مداخله آمیز دو دولت در امور داخلی یکدیگر در حالی مقدمات نخستین رویارویی نظامی ، را فراهم نمود که سلطان عثمانی ، سلیم با تصرف حرمین شریفین و اختصاص عنوان خادم الحرمین درصدد تصرف عتبات عالیات و بسط قدرتش بر جهان اسلام بود – احیای خلافت اسلامی – و دولت صفوی مانع از تحقق این هدف به شمار می آمد . علی رغم شکست ایران در چالدران ، دولت صفوی توانست حاکمیت خود را بر عراق عرب تا اوایل عصر شاه تهماسب حفظ نماید . با این حال خیانت عده ای از سران تکلو منجر به جدایی این منطقه از پیکره ایران گردید و با انعقاد عهدنامه آماسیه در سال 1555 م / 962 هـ . ق بر این جدایی مهر تائید زده شد. از زمان انعقاد عهدنامه آماسیه با وجود تعلق خاطر شاهان صفوی به عتبات عالیات تلاشی از جانب آنان برای تصرف عراق عرب صورت نگرفت و تنها در دوره شاه عباس اول آرزوی ایرانیان – دست یابی به عتبات عالیات - محقق گردید . عراق عرب که در این زمان هم چون گوی میان دو دولت صفوی – عثمانی دست به دست می شد و منطقه مورد مناقشه در روابط بین دو دولت محسوب می گردید ، سرانجام با امضای عهدنامه ذهاب برای همیشه ازایران جدا گردید و تا سال 1920 م . یعنی حدود سه قرن بعد ، قسمتی از امپراطوری عثمانی را تشکیل می داد . روش پژوهش با مطالعه پیرامون موضوع و شناخت و طبقه بندی منابع دسته اول و مقدمه شروع شده و در 5 فصل تنظیم شده و با نتیجه گیری در آخر فصل با ذکر منابع و ماخذ و پیوست ضمائم به اتمام رسیده است. نتایج نشان می دهد در دوران صفویه دو مسئله اساسی مورد توجه قرار گرفت. نخست حفظ تمامیت ارضی، استقلال کشور ایران و دور نگهداشتن ایران از خطر تسلط ترکان عثمانی، دوم به رسمیت شناختن مذهب تشیع و ایجاد وحدت سیاسی که در لوای آن، دولت سنی مذهب عثمانی را به بهانه تسلط بر عراق عرب سخت علیه ایران برانگیخت.